نیوکاسل مرغ | انتشار بیماری نیوکاسل و روش‌های درمان نیوکاسل مرغ
راهنمای کامل برای درمان بیماری نیوکاسل در طیور
چکیده
بیماری ویروسی نیوکاسل مرغ (NDV) که از خانواده پارامیکسوویروس‌ها (Paramyxoviridae) است. این بیماری قابلیت انتقال به انسان به شکل خفیف را نیز دارد. ویروس نیوکاسل طیور یکی از بیماری‌های بسیار مهم در طیور برای تولیدات کشور محسوب می‌شود. چرا که در صورت حاد بودن بیماری، نه تنها به کل گله ظرف دو روز از بین می‌رود و ضربه اقتصادی شدیدی به تولیدکننده وارد می‌کند، بلکه کشور برای مصرف پروتئین مصرفی دچار مشکل خواهد شد. گرچه که این مرغ‌ها به دلیل حرارت بالا در پخت و پز برای خوردن بی‌خطر است، اما با اینحال گله بیمار معدوم می‌شود.
فهرست مطالب
تاریخچه شیوع بیماری نیوکاسل مرغ
اولین شیوع بیماری نیوکاسل طیور در سال ۱۹۲۶، در جاوا اندوزی و نیوکاسل آپون تاین انگلستان رخ داد. اگرچه قبل از این تاریخ نیز شیوع بیماری‌های مشابه در اروپای مرکزی دیده شده بود. به طور مثال مکرفرسون (Macpherson) عامل مرگ تمام جوجه‌ها در جزایر غربی اسکاتلند در سال ۱۸۹۶ را بیماری نیوکاسل می‌داند. با اینحال شناسایی بیماری نیوکاسل به عنوان یک بیماری مشخص که علت ویروسی نیز دارد، برای اولین بار در نیوکاسل آپون تاین صورت گرفت.
نام “بیماری نیوکاسل” پس از اولین وقوع در بریتانیا، توسط دویل ببرای متمایز کردن این بیماری از بقیه بیماری‌ها بکار گرفته شد. با این حال، هنوز از این نام استفاده می‌شود، اگرچه هنگام اشاره به ویروس نیوکاسل (NDV)، از نام مترادف پارامیکسوویروس پرندگان نوع یک (APMV-1) نیز استفاده می‌شود.
بیماری نیوکاسل چیست (Newcastle disease)
بیماری نیوکاسل (ND) یک بیماری به شدت مسری است، که در دنیا بین پرندگان ازجمله طیور اهلی شایع است. منشا این بیماری از سویه بدخیم پارامیکسوویروس تیپ یک (avian paramyxovirus type 1) است. از انواع بیماری نیوکاسل می توان به سه حالت اشاره کرد: لنتوژنیک (lentogenic) یا خفیف، مزوژنیک (mesogenic) یا متوسط و ولوژنیک (velogenic) یا بسیار بدخیم که همه آنها با نام بیماری نیوکاسل شناخته می‌شوند. این بیماری معمولا با علائم تنفسی ظاهر می‌شود، اما افسردگی، اختلال افسردگی و اسهال از دیگر علائم بالینی آن است. در صورت شیوع بیماری در یک منطقه حتما باید به سازمان جهانی بهداشت حیوانات WOAH (World Organization for Animal Health) گزارش داده شود. به‌علاوه نیوکاسل طیور (ND) علائم بالینی شبیه به آنقولانزای مرغی داشته باشد، به همین خاطر گرفتن آزمایش برای تایید تشخیص بسیار مهم است.
توزیع جغرافیایی بیماری نیوکاسل مرغی
این بیماری در کل دنیا وجود دارد، اما در بسیاری از کشورها تحت کنترل شده است. تنها در بخشی از آفریقا، آسیا و آمریکای جنوبی هنوز ادامه دارد. با اینحال، از آنجایی که پرندگان وحشی می‌توانند ناقل این ویروس باشند، در هر مکانی که پرورش طیور صورت می‌گیرد، شیوع بیماری نیوکاسل ممکن است.
انتقال بیماری نیوکاسل مرغی
ویروس نیوکاسل در تمام قسمت‌های لاشه پرنده آلوده وجود دارد. شروع این بیماری بسیار سریع است، و طی ۲ تا ۱۲ روز علائم آن پدیدار شده و در گله سریعا پخش می‌شود. هنگامی که ویروس به یک گله حساس وارد شود، ظرف ۲ تا ۶ روز کل گله را آلوده می‌کند. بیماری نیوکاسل یک بیماری مهم در طیور است، چرا که بخصوص در جوجه‌های جوان‌تر که حساس‌تر هستند بیشتر اتفاق می‌افتد. سویه قوی‌تر آن طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت ۱۰۰ درصد تلفات می‌دهد. به دلیل اینکه این بیماری تاثیر اقتصادی قابل توجهی در تامین منبع پروتئین دارد، به ویژه در کشورهای که پرورش جوجه در فضاهای باز و یا کشورهای جهان سوم اتفاق می‌افتد.
علائم بالینی ویروس نیوکاسل در طیور
علائم بیماری نیوکاسل در طیور متفاوت است و بستگی به عواملی همچون: سویه ویروس (the strain of the virus)، گونه پرنده آلوده، سن میزبان (پرندگان جوان حساس‌تر هستند)، عفونت همزمان با سایر ارگانیسم‌ها، استرس محیطی و ایمنی بستگی دارد. در برخی مواقع، با سویه‌های همراه با عفونت می‌تواند منجر به مرگ و میر زیاد در گله شود. برخی از گونه‌های این بیماری به سیستم عصبی، و برخی دیگر به سیستم تنفسی یا گوارشی حمله می‌کند.
بطور کل از علائم بیماری نیوکاسل در مرغ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• علائم تنفسی – نفس نفس زدن، سرفه، عطسه و رال (rales)، ترشحات بینی، تورم بافت‌های اطراف چشم و گردن
• علائم عصبی – لرزش و اسپاسم عضلانی (muscular tremors)، فلج شدن بال‌ها (بال‌های آویزان) و پاها، پیچ خوردگی گردن (تورتیکولی)، چرخش، فلج کامل، افسردگی
• علائم گوارشی – اسهال مایل به سبز و آبکی
• کاهش تخمگذاری – این کاهش می‌تواند جزئی و یا حتی قطع شدن کامل تخمگذاری در مرغ تخمگذار باشد. همچنین تخم‌مرغ‌ها از نظر رنگ و ظاهر ممکن است تغییر کنند. سطح تخم‌ها غیرعادی و دارای آلبومین آبکی (watery albumen) شوند.
• مرگ و میر در گله – مرگ ناگهانی، افزایش تلفات در گله – مرگ و میر در گله متغیر است، اما می تواند به ۱۰۰ درصد نیز برسد.
تشخیص ویروس نیوکاسل
از آنجایی که بیماری نیوکاسل علائمی شبیه به آنفولانزای مرغی دارد، برای تایید نهایی نیاز به تست آزمایشگاهی دارد. روش‌های تشخیص آزمایشگاهی متفاوت است. هم از طریق آزمایش مولکولی و هم از طریق تست in vivo که برای تشخیص شدت بیماری انجام می‌شود.
شیوع بیماری نیوکاسل در انسان
ویروس نیوکاسل از جمله بیماری‌های زئوز (بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان) محسوب می‌شود. در واقع منظور این است که این ویروس قابل انتقال به انسان نیز است. البته نیوکاسل در انسان خفیف‌تر و محدودتر اتفاق می‌افتد. از علائم بیماری نیوکاسل در انسان می‌توان به موارد ورم ملتحمه (قرمزی چشم) اشاره کرد. البته معمولا این بیماری در کارکنان آزمایشگاه و افرادی که واکسیناسیون رو انجام می‌دهند، رخ می‌دهد. لازم به ذکر است که این التهاب و قرمزی چشم نیز بعد از ۴ تا ۷ روز برطرف می‌شود.
نحوه انتشار بیماری نیوکاسل مرغ
این بیماری از طریق مدفوع پرندگان آلوده و ترشحات بینی، دهان و چشم‌ها منتقل می‌شود. مواد حامل ویروس می‌توانند از طریق تماس با کفش و لباسهای پرسنل از پرنده یا گله بیمار به گله سالم منتقل شود. همچنین نیوکاسل از طریق تماس طیور و وسایل حمل و نقل طیور آلوده، تجهیزات، کود پرنده، جوندگان ناقل، خوراک و آب نیز منتقل می‌شود. این ویروس تا چند هفته می‌تواند روی بدن پرندگان، کود و سایر مواد زنده بمانند.
ایمنی زیست محیطی یا بیسکیوریتی (BIOSECURITY) مرغداری برای جلوگیری از انتشار بیماری
استفاده از تجهیزات حفاظت فردی در محیط‌های مرغداری به جلوگیری از انتقال بیماری به پرسنل کمک می‌کند. استفاده از ضدعفونی کننده‌ها قبل از ورود به هر سالن، استفاده از دستکش و لباسهای مناسب در فارم‌ها از مواردی است که می‌تواند از انتقال بیماری به پرسنل جلوگیری کند. بطور کلی برای پیشگیری از انتقال بیماری به مرغ‌ها و همچنین پرسنل رعایت نکات زیر الزامی است:
• بازدیدکنندگان را به حداقل برسانید.
• دست‌های خود را قبل و بعد از کار با مرغ بشویید.
• روکش چکمه‌های یکبار مصرف تهیه کنید.
• هنگام ورود و خروج از محوطه مرغداری لباس را عوض کنید.
• ابزار را تمیز و ضدعفونی کنید.
• به دنبال علائم بیماری باشید.
• پرندگان بیمار را فورا گزارش دهید.
درمان بیماری نیوکاسل
بطور کل هیچ درمان خاصی برای بیماری نیوکاسل وجود ندارد. این بیماری یک بیماری ویروسی است که باید دوره خود را طی کند. اما شاید بتوان با استفاده از ویتامین‌ها و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها علائم بیماری را در مرغ کم و به بهبود آن کمک کرد.
در صورت شدت بیماری در یک گله، با تشخیص مرکز بهداشت کشور تحت نظرات WOAH سیاست‌های زیر انجام می‌شود:
کنترل یا قرنطینه هنگام شیوع بیماری نیوکاسل مرغ
• کشتار کلیه پرندگان آلوده و در معرض بیماری (کد بهداشت حیوانات زمینی WOAH)
• تمیز کردن و ضدعفونی کامل محل
• دفع مناسب لاشه (کد بهداشت حیوانات زمینی WOAH)
• کنترل ویروس در گله
• تخلیه مرغداری طی ۲۱ روز قبل از جوجه‌ریزی مجدد
• اجتناب از تماس با پرندگان با وضعیت سلامت نامشخص
• کنترل دسترسی به مرغداری‌ها
• کود پرنده را طی ۵ تا ۶ روز مرطوب و با کیسه می‌پوشانند. گرمای حاصل ویروس موجود در کود را از بین می‌برد.
روش‌های درمان سنتی نیوکاسل
همانطور که در این مقاله و همچنین در مقاله برونشیت طیور نیز به آن اشاره شد، بطور کلی کلیه بیماری‌های ویروسی چه در انسان و چه در دام و طیور درمان ندارد. در این نوع بیماری‌ها باید دوره آنها طی شود، اما استفاده از الکترولیتها و ویتامین در آب و مواد غذایی پرنده در روند درمان کمک کند. همچنین به دلیل اینکه مرغ در دوره بیماری کم اشتها می‌شود، استفاده از هویج، دارچین، ملاس چغندر و جوش شیرین که به طعم غذا کمک می‌کند. در صورت بروز عفونت ثانویه در بیمار استفاده از آنتی بیوتیک زیر نظر متخصص دامپزشک نیز توصیه می‌شود. در نهایت این مورد را نیز در نظر بگیرید، تمامی این روش‌ها برای زمانی است که بیماری نیوکاسل خفیف باشد، در صورت شدت بیماری درمان بسیار سخت و تقریبا غیرممکن است.
همچنین برای از بین بردن کودها و سطوح آلوده به راحتی می‌توان از مواد ضدعفونی کننده، بخور و نور مستقیم خورشید استفاده کرد.
پیشگیری از بیماری نیوکاسل مرغ و واکسیناسیون
بهترین و کاربردی‌ترین روش در پیشگیری از بیماری نیوکاسل واکسیناسیون است. در اکثر کشورهای تولیدکننده طیور در مقیاس تجاری برای پیشگیری از بیماری حتما واکسیناسیون انجام می‌شود. همچنین برای اینکه کشوری نشان دهد که عاری از بیماری نیوکاسل (ND) است، باید کد بهداشت حیوانات WOAH را داشته باشد. در نتیجه کلیه تولیدکنندگان طیور موظف هستند، برای جلوگیری از شیوع بیماری طبق قواعد حیوانات WOAH عمل کنند.
سازمان دامپزشکی ایران نیز یکی از کشورهای است که با سه مراجع بین المللی نظیر WHO.OIE.FAO مشارکت و همکاری دارد. به همین خاطر در ایران واکسیناسیون علیه بیماری نیوکاسل برای چه مرغ‌های تخم گذار و گوشتی اجباری است و حتی در روستاها بصورت رایگان انجام می‌شود. واکسن نیوکاسل در دو نوع ویروس خفیف شده زنده و ویروس کشته شده نیوکاسل است، که بسته به نوع واکسن به چهار روش مورد استفاده قرار می گیرد:یک تزریقی، قطره چشمی، اسپره کردن روی حیوانات و به شیوه خوراکی که اصولا در آب مصرفی جوجه ریخته می‌شود.
در نهایت انجام اقدامات زیر برای جلوگیری احتمالی به ابتلا به ویروس نیوکاسل و کنترل بیماری نیوکاسل و همچنین دیگر بیماری ها بسیار مهم و موثر است:
• دور نگه داشتن گله مرغداری از جوندگان
• دور نگه داشتن مرغ از پرندگان و حیوانات وحشی
• تمیز نگه داشتن ظروف غذا و آبخوری‌ها
• رعایت اصول قرنطینه
• شستن دست‌ها پس از تماس با پرندگان
• استفاده از ضدعفونی کننده کفش‌ها قبل از ورود به سالن
منابع:
www.gov.scot/
en.wikipedia.org/
www.fao.org/
www.msdvetmanual.com
www.aphis.usda.gov/
این مقاله به همت هما بهرام پرور و تیم تولید محتوای جهان کاوه افق خزر، تولیدکننده انواع خوراک دام و طیور تهیه شده است. امید است که این مقاله بتواند هر چند کوچک کمک کننده در صنعت پرورش دام و طیور باشد.