آنفلوانزای پرندگان | علائم، درمان آنفولانزای مرغی در پرندگان و انسان
آنفولانزای پرندگان و علائم آن در حیوان و انسان
چکیده
آنفلوانزای پرندگان که عمدتاً به آن آنفولانزای مرغی (bird flu) نیز میگویند، ویروسی از خانواده ارتومیکسوویریده (نام Orthomyxoviridae) است که بیشتر طیور را درگیر می‌کند. این ویروس بنا به نوع زیرگروه (subtype) آن علائم مختلفی را در پرندگان آلوده ایجاد می‌کند. ویروس آنفلوانزای پرندگان با بیماری‌زایی کم و یا حتی بدون هیچ علامتی است. اما در ویروس آنفولانزای پرندگان با بیماری‌زایی بالا که علائم جدی، سرعت انتشار بالا و مرگ و میر بالایی نیز دارد. از طرفی بیشتر زیرگروه‌های این ویروس، مشترک بین انسان و حیوان نیست. با این‌حال برخی گونه‌های HPAI توانایی آلوده کردن انسان را نیز دارد که تهدیدی برای سلامت عمومی محسوب می‌شود.
فهرست مطالب
آنفلوانزای پرندگان یا آنفولانزای مرغی (AI) چیست؟
آنفلوانزای پرندگان (avian influenza) یک بیماری بسیار مسری ویروسی است. این ویروس تمامی پرندگان، اعم از اهلی و وحشی به ویژه پرندگان آبزی را در بر می‌گیرد. همچنین پرندگان اهلی همچون جوجه‌ها، بوقلمون‌ها، قرقاول‌ها، بلدرچین‌ها، اردک‌ها، غازها را آلوده می‌کند. متاسفانه این ویروس قابلیت انتقال به انسان و حیوان را نیز دارد. این بیماری به زیرگروه متعددی از ویروس تقسیم می‌شود (از جمله H5N1، H5N3، H5N8 و غیره) که ویژگی‌های ژنتیکی آنها به سرعت تکامل می‌یابد. ویروس آنفولانزای پرندگان در سراسر جهان شایع است، اما زیرگروه‌های آن در مناطق مختلف متفاوت است.
طبقه‌بندی زیرگروه‌های بیماری آنفلوانزای پرندگان
ویروس آنفولانزای مرغی براساس توانایی و شدت بیماری‌زایی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
آنفلوانزای پرندگان خفیف (LPAIV): که پاتوژن پایین با علائم بالینی کمی دارد؛ و یا هیچ علائم بالینی ایجاد نمی‌کند.
آنفلوانزای پرندگان حاد (HPAIV): که در زیرگروه‌های (H5 و H7) از نوع A است. این ویروس نه تنها میتواند علائم بالینی شدیدی داشته باشد، بلکه احتمال مرگ و میر آن نیز بالا است.
ویروس‌ها با عوامل اصلی تعیین کننده آنتی ژن، H (برای هماگلوتینین) و N (نورآمینیداز) توصیف می‌شوند. سویه نگران کننده فعلی H5N1 بسیار بیماری‌زا است. در پرندگان عمدتاً با زیرگروه‌های H5 و H7 سروکار داریم. مشخص شده است که زیرگروه‌های ویروس LPAI H5 و H7 می‌توانند به شکل بسیار بیماری‌زا که باعث مرگ و میر در پرندگان می‌شود جهش پیدا کند.
علائم آنفلوانزای مرغی در پرندگان
در نوع خفیف این بیماری (LPAI) علائم آنفلوانزای پرندگان جزئی دیده می‌شود و به‌طور طبیعی در پرندگان مهاجر رخ می‌دهد.در نوع بیماری‌زایی بالای آنفولانزای مرغی بر سیستم گوارش، تنفسی و عصبی بسیاری از پرندگان تاثیر گذاشته و بسیار مسری نیز است. سایت دولت کانادا درباره نشانه‌های بیماری آنفلوانزای پرندگان اینگونه نوشته است:
• کمبود انرژی یا حرکت
• عصبی بودن، لرزش یا عدم هماهنگی
• تورم در اطراف سر، گردن و چشم
• سرفه کردن، نفس نفس زدن یا عطسه کردن
• اسهال
• مرگ ناگهانی
علائم بیماری آنفلوانزای خفیف پرندگان (LPAI)
به طور معمول، تشخیص عفونت با LPAI، با علائم بالینی بسیار اندک، مشکل است. گله آلوده به آنفولانزای مرغی نشانه‌های زیر را دارد:
• دیسترس تنفسی
• اسهال
• از دست دادن اشتها یا
• در مرغ تخم گذار کاهش بیش از ۵ درصد در تولید تخم
علائم آنفلوانزای فوق حاد پرندگان (HPAI)
در حالت حاد ویروس آنفولانزای پرندگان معمولا نشانه‌ها به‌طور ناگهانی و اغلب با مرگ و میر بالا رخ می‌دهد. بطور کلی نشانه‌های بیماری آنفلوانزای مرغی در حالت حاد و شدید بیماری در طیور به شرح زیر است:
• سرهای متورم (swollen heads)
• سیانوز تاج و ریش (a blue colouration of the comb and wattles)
• کسالت (dullness)
• بی اشتهایی
• ناراحتی تنفسی
• اسهال
• کاهش قابل توجه در تولید تخم در مرغ تخمگذار
نکته: اگر مشکوک هستید که گله شما به هر شکلی به آنفلوانزای پرندگان مبتلا است، باید فوراً با اداره بهداشت حیوانات محلی خود تماس بگیرید.
انتقال و انتشار آنفولانزای مرغی
عوامل بسیاری در گسترش بیماری ویروسی آنفولانزای مرغی نقش دارد:
• تجارت بین المللی
• کشاورزی و فروش (بازار پرندگان زنده)
• پرندگان وحشی و مهاجر
در پرندگان مبتلا به بیماری آنفولانزا، ویروس در ترشحات تنفسی و مدفوع آنها دیده می‌شود. این ویروس از طریق تماس مستقیم با ترشحات پرندگان آلوده و مدفوع و یا از طریق آب و غذای آلوده منتقل می‌شود.
به‌علاوه به دلیل مقاومت این ویروس برای زنده ماندن طولانی مدت در دماهای پایین، این ویروس میتواند از طریق جابهجایی تجهیزات مزرعه از یک مرغداری به مرغداری دیگر منتقل شود.
سایت سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH) با بررسی داده‌ها از سال ۲۰۰۵ اعلام کرده است، که آنفولانزای پرندگان با بیماری‌زایی بالا، در سپتامبر کمترین شیوع، در اکتبر شروع به افزایش و در فوریه به اوج خود می‌رسد.
درمان آنفلوانزای مرغی در پرندگان
به‌طور کل ویروس آنفلوانزای مرغی همانند دیگر ویروس‌ها درمان خاصی ندارد. در نمونه‌های خفیف بیماری با اضافه کردن ویتامین به آب پرنده و یا استفاده از آنتی بیوتیک‌ها می‌توان به جوجه مرغ‌ها یا پرندگان کمک کرد، تا پرسه بیماری را راحت‌تر رد کنند. اما متاسفانه اگر مرغ یا پرنده آلوده به ویروس آنفولانزای مرغی حاد باشد، به علت رشد سریع بیماری معمولا با تلفات بالا روبرو خواهید شد. طی دو یا سه روز علائم با شدت بالا و قدرت سرایت بالا در گله مشاهده می‌شود که در چنین شرایطی معمولا کل گله را معدوم می‌کنند.
نحوه سرایت آنفلوانزای پرندگان به انسان
آنفولانزای پرندگان در نوع خفیف بیماری به انسان منتقل نمی‌شود، اما نوع حاد بیماری قابل انتقال به انسان نیز است. این بیماری از طریق تماس مستقیم با پرنده آلوده به انسان منتقل می‌شود. انتقال ویروس آنفولانزای مرغی به انسان به روش‌های زیر ممکن است:
• دست زدن به پرندگان آلوده
• دست زدن به مدفوع یا کود مرغی (touching droppings or bedding)
• کشتار یا آماده سازی طیور آلوده برای پخت و پز
• بازارهای فروش پرندگان زنده – در صورت سفر به کشورهای که آنفولانزای مرغی در آنها شایع شده است. از رفتن به این بازارها خودداری کنید.
نکته: آنفولانزای مرغی از طریق مرغ یا تخم‌مرغ کاملاٌ پخته شده، حتی در مناطق شیوع بیماری منتقل نمی‌شود.
پیشگیری از بیماری آنفلوانزای پرندگان در مرغ و دیگر پرندگان
همانطور که می‌دانید بهترین روش واکسیناسیون گله است. همچنین در سیستم مرغداری صنعتی همیشه سالن‌های مرغداری در قرنطینه کامل هستند. تمامی پرسنل قبل از ورود به مرغداری استحمام می‌کنند. در ورودی درهای مواد ضدعفونی برای کفش پرسنل موجود است. به علاوه قبل از هربار جوجه‌ریزی کل فارم تمیز و ضدعفونی می‌شود.
مقاله: همچنین می توانید مقاله آسیت طیور را مطالعه کنید. در این مقاله به طور کامل به بررسی علائم و روش های انتقال آسیت طیور و همچنین روش‌های درمان و پیشگیری آن پرداخته‌ایم.
علائم آنفلوانزای مرغی در انسان
سایت WHO بیان کرده است که انسان می‌توانند به ویروس‌های آنفلوانزای پرندگان، خوکی و دیگر آنفولانزا آلوده شوند. در صورت قرار گرفتن در معرض ویروس‌های آنفولانزای حیوانی، بدن انسان میتواند منجر به عفونت و بیماری شود – از علائم خفیف آنفلوانزای پرندگان در انسان می‌توان به التهاب چشم تا علائم شدید و حاد تنفسی و یا مرگ اشاره کرد. شدت بیماری به ویروس عامل عفونت و ویژگی‌های فرد آلوده بستگی دارد. ویروس‌های آنفلوانزای مشترک بین انسان و دام در حال حاضر هنوز انتقال پایدار از فرد به فرد را نشان نداده‌اند. از آنجایی که ویروس‌های آنفولانزا دارای یک مخزن طبیعی در پرندگان آبزی هستند، ریشه کن کردن آنها غیرممکن است.
علائم آنفولانزای پرندگان در انسان شبیه آنفولانزای انسانی است. بطور کلی علائم آنفولانزای پرندگان در انسان خیلی سریع ظاهر می‌شود و شامل موارد زیر است:
• دمای بسیار بالا یا احساس گرما یا لرز (تب بیش از ۳۸ درجه)
• ماهیچه‌های دردناک
• سردرد
• سرفه یا تنگی نفس
• گلو درد
• التهاب چشم (ورم ملتحمه)
• کسالت و بی‌حالی
• درگیری دستگاه تنفسی تحتانی
• زجر تنفسی
• تاکی پنه
• پنومونی یا ذات الریه
نکته: بیمارانی که دچار پنومونی می‌شوند، معمولا سابقه تماس با پرنده تلف شده و یا آلوده را داشته‌اند. در واقع پنومونی(ذات الریه) عفونتی است که کیسه‌های هوایی یک یا هر دو ریه را ملتهب می‌کند.
سایر علائم اولیه بیماری آنفولانزای مرغی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• اسهال
• دل درد
• درد قفسه سینه
• خونریزی از بینی و لثه
معمولاً ۳ تا ۵ روز طول می‌کشد تا اولین علائم پس از ابتلا ظاهر شوند. علائم بیماری آنفولانزای مرغی در انسان ممکن است، پس از چند روز عوارض شدیدتری مانند ذات الریه و سندرم دیستریس تنفسی حاد ایجاد کند. رسیدگی سریع به بیماری و استفاده از داروهای ضدویروسی می‌توانند در کنترل جلوگیری از شدت بیماری کمک‌کننده باشد. چرا که متاسفانه این بیماری میتواند منجر به مرگ بیمار نیز شود.
با توجه به موارد ذکر شده، در صورت ظهور علائم فوراً به پزشک مراجعه کنید. حتما اطلاعات کامل را در اختیار پزشک معالج خود قرار دهید. اطلاعات لازم که برای درمان و تشخیص بهتر بیماری آنفولانزای مرغی در انسان باید به پزشک معالج داده شود، به شرح زیر است:
• اگر به مناطق آلوده به ویروس آنفولانزای پرندگان سفر کرده‌اید.
• نزدیک شدن به پرنده زنده یا مرده تا فاصله یک متر
• ارتباط نزدیک با هر شخصی که درگیر بیماری تنفسی حاد داشته
• ارتباط نزدیک با هر شخصی که به شکل غیرمنتظره‌ای فوت کرده و در مکان شیوع بیماری بوده، یا با افرادی در آن منطقه تماش داشته است.
برای تایید نهایی آنفلوانزای پرندگان آزمایشات زیر انجام می‌شود:
• نمونه گیری از مخاط بینی یا حلق به وسیله سواب بینی
• اگر بیمار سرفه همراه خلط داشته باشد، از خلط برای آزمایش استفاده می‌شود.
در صورتی که نتیجه آزمایش منفی باشد، بعید است که بیمار مبتلا به بیماری آنفلوانزای مرغی باشد.
مقاله : نیوکاسل مرغ، مقاله‌ای درباره ویروس نیوکاسل، درمان و روش‌های پیشگیری آن
راه‌های پیشگیری از انتقال بیماری آنفلوانزای پرندگان یا مرغی به انسان
رعایت بهداشت برای جلوگیری از انتقال آنفلوانزای پرندگان بسیار مهم است، بخصوص در زمان شیوع بیماری. بطور کل برای جلوگیری از انتقال آنفولانزای پرندگان به انسان به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
• حتما در اغلب مواقع دست‌های خود را با آب و صابون گرم بشویید، علی‌الخصوص قبل و بعد از مصرف غذا، به ویژه طیور.
• از ظروف جداگانه برای گوشت خام و پخته استفاده کنید.
• مطمئن شوید که پخت گوشت کامل شده است.
• از تماس با طیور زنده خودداری کنید.
• به مدفوع پرندگان، طیور بیمار یا مرده، نزدیک نشوید و یا دست نزنید.
• به بازارهای محلی حیوانات زنده نروید
• از جابهجایی و انتقال پرندگان در سفر خودداری کنید.
• مرغ یا اردک خام یا نیمه پز نخورید.
• تخم‌مرغ خام نخورید.
نکته: واکسن آنفولانزای پرندگان برای انسان وجود ندارد. از طرفی واکسن آنفلوانزای فصلی از انسان در برابر آنفولانزای مرغی محافظت نمی‌کند.
همچنین PANAFTOSA توصیه کرده است، تیم‌های فعال در زمینه آنفلوانزای حیوانی باید برای مواقع اضطراری آموزش دیده و منابع لازم برای انجام کار را دارا باشند. به علاوه بسیار مهم است که پرورش‌دهندگان طیور امنیت زیستی را در مجموعه خود تقویت کنند. آنها باید پرندگان خود را در قرنطینه نگهدارند و یا از تماس بین طیور اهلی و پرندگان وحشی جلوگیری کنند. در عین حال بسیار مهم است که دامداران نیز بیماری را در دام خود سریعا تشخیص داده و به دامپزشک گزارش دهند. تا زمان تایید یا رد آنفولانزای پرندگان، اقدامات لازم و مناسب صورت گیرد. همچنین خانواده‌های که برای مصرف شخصی خود از پرندگانی همچون مرغ و اردک نگهداری می‌کند، باید با نحوه تشخیص پرنده آلوده، اقدامات لازم و نحوه محافظت از خود آگاه باشند.
درمان آنفلوانزای پرندگان در انسان
اگر تصور می‌کنید که ممکن است به بیماری آنفولانزای مرغی مبتلا شده باشید، بهتر است در خانه بمانید یا در بیمارستان و جدا از دیگر بیماران از شما مراقبت شود. برای درمان و کنترل بیماری، داروهای ضد ویروسی به بیمار تجویز می‌شود. این داروها به کاهش دادن شدت بیماری، جلوگیری از عوارض بیشتر و افزایش شانس بقا کمک می‌کنند. همچنین گاهی این داروها به افرادی که در تماس با بیمار بوده‌اند (همچون همکاران و خانواده)، یا کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و افرادی که با پرندگان آلوده در تماس بوده‌اند، نیز تجویز می‌شود.
تاثیر جهانی آنفلوانزای پرندگان
شیوع آنفولانزای پرندگان میتواند عواقب سنگینی برای صنعت طیور، سلامت پرندگان وحشی، معیشت مرغداران و حتی تجارت بین‌الملل داشته باشد. بیماری آنفولانزای مرغی میتواند کل پرندگان یک مجموعه را از بین ببرد، بنابراین باعث خسارت سنگین در بخش کشاورزی می‌شود. از جمله خسارت‌های که آنفلوانزای مرغی موجب می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مرغداران – ممکن است مرگ و میر بالای ۵۰ درصد را در گله خود تجربه کنند.
از دست دادن شغل – به دلیل خسارت‌های وارده به مرغداری، نیروی کار مشغول در صنعت مرغ ممکن است بیکار شوند. اثرات اقتصادی این ماجرا بخصوص در کشورهای در حال توسعه بیشتر خواهد بود.
افکار عمومی – به دلیل خسارت‌های وارد شده، افکار عمومی نسبت به خرید محصول از مناطق آسیب دیده کم خواهد شد. همچنین سفر و گردش نیست در این مکانها کاهش خواهد یافت.
کم شدن پروتئین – به دلیل شیوع ویروس آنفولانزای مرغی و آسیب دیدن پرندگان، باعث کاهش و هدر رفتن پروتئین خواهد شد. همچنین تجارت بین‌الملل پرندگان زنده و گوشت طیور محدود می‌شود که این موضوع نیز به شدت به اقتصاد منطقه تاثیر می‌گذارد.
تاثیر بر سلامت حیوانات – در شرایط شدید بیماری با نرخ تلفات بالا، این ویروس به شدت بر سلامت طیور و پرندگان وحشی تاثیر می‌گذارد. این موضوع بخصوص برای حفظ حیوانات در حال انقراض بسیار مهم است. به علاوه درگیری پرندگان وحشی با ویروس آنفولانزای مرغی به‌طور بالقوه تاثیر مخربی بر تنوع زیستی اکوسیستم می‌گذارد.
خطر سلامت انسان – معمولا افرادی که تماس مستقیم و نزدیک با پرندگان دارند و یا زمانی که محیط به شدت آلوده است، در معرض خطر ابتلا با آنفولانزا پرندگان هستند.
سوالات متداول درباره آنفلوانزای پرندگان یا آنفولانزای مرغی
نقش پرندگان وحشی در شیوع آنفلوانزای پرندگان چیست؟
پرندگان وحشی مهاجر به ویژه پرندگان آبزی میزبان (waterfowls) منبع ویروس آنفلوانزای هستند. بسته به نوع ویروس و گونه پرنده، ویروس میتواند برای پرنده بی‌ضرر و یا کشنده باشد. در شرایطی که پرندگان بدون علامت و یا دارای علائم کم بیماری هستند، ممکن است ویروس بین کشورهای همسایه و فواصل مسیرهای مهاجرت خود پخش کنند.
اصلی‌ترین گونه‌ها در چرخه پخش ویروس آنفلوانزای مرغی، پرندگان آبزی همچون مرغ‌های دریایی و پرندگان ساحلی هستند. در عین حال این ویروس به راحتی در بین تمامی گونه‌های مختلف منتقل می‌شود. به همین دلیل بهتر است پرندگان پرورشی را در فضایی قرنطینه نگهداری کنیم.
آیا این نگرانی وجود دارد که ویروس آنفولانزای پرندگان در میان حیوانات غیر از طیور منتشر شود؟
بله، مواردی همانند نوع A(H5N1) هم در پستانداران، حیوانات وحشی و اهلی بروز می‌کند. سازگاری ویروس به ویژه در بدن پستانداران که از نظر بیولوژیکی به انسان نزدیکتر هستند، نگران کننده است. به همین دلیل نظارت منطقه‌ای، ملی و جهانی از نزدیک بر ویروس در حال گردش در منطقه نظارت داشته باشد تا تغییرات احتمالی و سازگاری ویروس با انسان را شناسایی کند. این موارد نه فقط A(H5N1)، بلکه تمامی زیرگروه‌های آنفلوانزای مرغی و همچنین سایر آنفلوانزاهای مشترک بین انسان و حیوان مانند آنفلوانزای خوکی را نیز در بر می‌گیرد.
چرا مراقبت از حیوانات و تشخیص زود هنگام بیماری بسیار مهم است؟
نظارت بر حیوانات و پرندگان به ما کمک می‌کند تا بدانیم کدام گروه آنفلوانزای در منطقه در گردش است. این موضوع ما را قادر می‌سازد تا حضور ویروس‌های مشترک بین انسان و دام که معروف به زُئونوز هستند را زودتر تشخیص دهیم. چرا که این نوع ویروس‌ها غالبا در حال تغییر هستند، تا سازگاری بیشتر پیدا کرده و قابلیت انتقالشان بیشتر می‌شود. تمامی این موارد بر سلامت عمومی بسیار حائز اهمیت است. در واقع تشخیص زودهنگام بیماری به کشورها این اجازه را می‌دهد تا نسبت به انجام اقدامات پیشگیرانه سریعاً وارد عمل شده و خطر انتقال و انتشار ویروس آنفولانزای مرغی را کاهش دهند.
آیا پرندگان یا سایر حیوانات مبتلا به آنفولانزای پرندگان باید معدوم شوند؟
بله، هم سازمان جهانی بهداشت حیوانات WOAH و هم سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد یا فائو FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) توصیه به معدوم‌سازی طیور خانگی می‌کند. گرچه این تنها راهکار برای کنترل و ریشه‌کن کردن ویروس نیست. قرنطینه مناسب حیوانات، محدود کردن در جابهجایی حیوانات، تقویت پروتکل‌های امنیت زیستی و نظارت شدید در مناطق نزدیک به شیوع بیماری از دیگر عوامل مهم در کنترل بیماری است. راهکارهای ارائه شده برای تمام مناطق درگیری یکسان نیست. بسته به جمعیت حیوانات، زمینه‌های اپیدمیولوژیک، دسترسی به حیوانات به خصوص به حیوانات با ارزش اقتصادی بالا این اقدامات میتواند متفاوت باشد.
برخی از کشورها در سراسر جهان پیش از شیوع این بیماری اقدام به واکسیناسیون طیور می‌کنند. آیا واکسیناسیون برای حیوانات توصیه می‌شود؟
آنچه مسلم است واکسیناسیون علیه آنفلوانزای پرندگان در طیور ابزاری مهم در کنترل برزو بیماری و مرگ و میر پرندگان است. البته ذکر این نکته مهم است، که کشورها باید مناسب‌ترین واکسن را بنا به نوع ویروس شایع شده در منطقه، تزریق کنند. به این تکنیک استراتژی واکسیناسیون می گویند. بطور مثال جمعیت حیوانات که باید واکسینه شوند را تعیین کرده و از کافی بودن آن اطمینان حاصل می‌کنند. نظارت بر تشخیص هرگونه انتقال احتمالی و همچنین نظارت بر تشخیص تغییرات ویروس.
برای پیشگیری و کاهش خطر ابتلا به بیماری آنفولانزای مرغی چه باید کرد؟
بهترین روش سعی بر کنترل ویروس آنفولانزای مرغی است. تمامی افرادی که با پرندگان وحشی و اهلی کار می‌کنند، باید دانش کافی در زمینه امنیت زیستی و ایمنی زیستی را داشته باشند. تمامی فعالان و پرسنل فعال در تولید و پرورش طیور باید آموزش‌های لازم را بدانند و با پروتکل‌ها آشنا باشند. علاوه بر دانستن و رعایت پروتکل‌ها، کارگران مشغول در این صنعت باید از تجهیزات حفاظتی مناسب برای جابهجایی پرندگان، از جمله لباس‌های حفاظتی خاص، دستکش و ماشک استفاده کنند. در صورت برخورد با پرنده وحشی یا اهلی مرده، در حال مرگ و یا بیمار از دست زدن به آن به شدت خودداری کنید و بلافاصله این مورد را به دامپزشکی رسمی گزارش دهید.
گزارش موارد مشکوک آنفلوانزای پرندگان به کدام سازمان باید اعلام کنیم؟
این مقاله به همت هما بهرام پرور و تیم تولید محتوای جهان کاوه افق خزر، تولیدکننده انواع خوراک دام و طیور تهیه شده است. امید است که این مقاله بتواند هر چند کوچک کمک کننده در صنعت پرورش دام و طیور باشد.